Νομίζω ότι ξεκαθαρίστηκε πως ο Σωκράτης δεν ήταν ένας από τους σοφιστές όσο κι αν θέλησε ο Αριστοφάνης να τον παρουσιάσει έτσι. 1ο ) Γιατί δεν δεχόταν ποτέ χρήματα. 2ο )Διότι ο Σωκράτης ουδέποτε ασχολήθηκε με την φυσική (των σοφιστών) φιλοσοφία. Αντίθετα είναι οκύριος μετατραπείς της φιλοσοφίας προς τον «έσω» άνθρωπο (εαυτό, ψυχή). Από την άλλη πάλιμεριά οι Νεφέλες απαλλάσσουν τον Σωκράτη από την ευθύνη της ανήθικης διδασκαλίας τωνσοφιστών.
Στις Νεφέλες ο Αριστοφάνης κάνει μάλιστα νύξη για το θεϊκό σημείο ή τον πνευματικό οδηγό, ή απλώς δαιμόνιο για να τον υποβιβάσει ακόμα πιο πολύ.
Υπάρχουν και άλλες πολλές μαρτυρίες που δείχνουν μια λιγότερο ορθολογιστική πλευρά του Σωκράτη. Τόσο ο Πλάτων όσο και ο Ξενοφών αναφέρονται συχνά σε αυτό που ο ίδιος ονόμαζε το δαιμόνιο του, δηλαδή κάτι σαν θεϊκό εσωτερικό σημείο ή μάλλον τον πνευματικό οδηγό. Στην Απολογία του Πλάτωνα (31d) το περιγράφει ως εξής:
[31d] δαιμόνιον γίγνεται [φωνή], ὃ δὴ καὶ ἐν τῇ γραφῇ ἐπικωμῳδῶν Μέλητος ἐγράψατο. ἐμοὶ δὲτοῦτ᾽ ἔστιν ἐκ παιδὸς ἀρξάμενον, φωνή τις γιγνομένη, ἣ ὅταν γένηται, ἀεὶ ἀποτρέπει με τοῦτο ὃ ἂνμέλλω πράττειν, προτρέπει δὲ οὔποτε. τοῦτ᾽ ἔστιν ὅ μοι ἐναντιοῦται τὰ πολιτικὰ πράττειν.
Σε μετάφραση νεοελληνική:
«(Νιώθω) το δαιμόνιο να γίνεται [φωνή], (κάτι το θεϊκό ή υπερφυσική δύναμη) που ο Μέλητος διακωμωδεί στο κατηγορητήριο του. Πρωτοεμφανίστηκε στην παιδική μου ηλικία και από τότε είναι συνέχεια μαζί μου, κάτι σαν φωνή που, όποτε την ακούω, πάντοτε με αποτρέπει από κάτι που επρόκειτο να κάνω, ενώ ουδέποτε με προτρέπει. Αυτό είναι που με εμπόδισε να πάρω μέρος στα πολιτικά πράγματα.»
Δύο σημεία από αυτό το χωρίο εμφανίζονται και σε άλλα έργα του Πλάτωνα. Στον Ευθύφρονα (3d), ο Ευθύφρων κάνει την εικασία ότι το δαιμόνιο είναι η βάση της κατηγορίας του Μέλητου σχετικά με την εισαγωγή ξένων θεών, ενώ στην Πολιτεία (496c), ο Σωκράτης λέει πως το δαιμόνιο είναι αυτό που τον έχει κρατήσει μακριά από την ενεργό πολιτική. Μετά την καταδίκη του λέει στους φίλους του:
Σε μετάφραση νεοελληνική:
[40b] «Άλλες φορές στο παρελθόν το συνηθισμένο μου προφητικό σημείο μου εναντιωνόταν επίμονα, ακόμη και σε εντελώς ασήμαντα θέματα, όταν ήταν να κάνω κάτι όχι σωστό. Τώρα μου έχει συμβεί, όπως βλέπετε, αυτό που ο καθένας θα θεωρούσε το χειρότερο από όλα τα κακά. Κι όμως, ούτε όταν έφευγα από το σπίτι μου ούτε όταν έπαιρνα τη θέση μου στο δικαστήριο ούτε σε κάποιο σημείο της απολογίας μου εναντιώθηκε. Σε άλλες περιπτώσεις με έχει σταματήσει στη μέση μιας πρότασης, αλλά αυτή τη φορά και σε αυτή την υπόθεση δεν μου έχει εναντιωθεί ούτε σε μία μου λέξη ή πράξη.»
Θα πρέπει να ανατρέξουμε πάλι στην κατηγορία αλλά και τους κύριους κατήγορους του Σωκράτη για να καταλάβουμε ακριβώς την ήταν το δαιμόνιο του και γιατί δεν τον προειδοποίησε. Την κατηγορία ήδη μας είναι γνωστή εκείνο λοιπόν που μένει, είναι να μελετήσουμε με λίγα λόγια τους τρεις κατήγορους.
1ος )Λύκων: Άγνωστο πρόσωπο αναφαίρετε μόνο το όνομα. Πρέπει να ήταν ρήτορας, διότι για λογαριασµό των ρητόρων κατηγόρησε τον Σωκράτη.
2ος )Άνυτος: Από τους τρεις ο κύριος κατήγορος ήταν ο Άνυτος, οποίος υπήρξε αρχηγός των δημοκρατικών. Δεν άντεχε ν’ ακούει τον Σωκράτη να εκφράζετε ελεύθερα σε βάρος των αρχηγών της αθηναϊκής δημοκρατίας. Κι ο λόγος που έβαλε τον Μέλητο να καταθέσει τη µήνυση εναντίον του Σωκράτη ήταν επειδή αµφέβαλε για το αποτέλεσα της δίκης. Σε περίπτωση που ο Σωκράτης αθωωνόταν, θα είχε κριθεί συκοφάντης και θα καταδικαζόταν ο ίδιος (1.000 δραχµές πρόστιµο και αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων, η λεγόµενη «ατιµία»). ο Άνυτος δεν ήθελε να σηκώσει τέτοια ευθύνη. Γιατί ο Άνυτος, ήταν φανατικός δηµοκράτης, έγινε στρατηγός το 409 και στάλθηκε µε 30 πλοία να βοηθήσει την Πύλο που την πολιορκούσαν οι Λακεδαιμόνιοι. Δεν τα κατάφερε όµως να εκδιώξει τους πολιορκητές και οδηγήθηκε στο δικαστήριο. Εκεί, αφού «δέκασε» (δωροδόκησε) τους δικαστές, κατάφερε να σώσει τη ζωή του. Ο άνθρωπος αυτός είχε µεγάλη δύναµη κι επιρροή στην αρχαία Αθήνα, και στη δύναµη αυτή (ίσως) οφείλεται η τελική καταδίκη του Σωκράτη.
3ος ) Ο Μέλητος (που πήρε τον όρκο). Ο Μέλητος, γιος αποτυχημένου τραγικού ποιητή – όπως αποτυχημένος ποιητής ήταν και ο ίδιος ο κατήγορος – κατηγόρησε τον Σωκράτη για λογαριασµό των ποιητών, τους οποίους ο Σωκράτης πρόσβαλε όταν είπε ότι αυτοί γράφουν «ού σοφία … αλλά φύσει τινί και ενθουσιάζοντες» (Απολογία 22C), δηλ. δεν γράφουν τα ποιήµατά τους από σοφία, αλλά από κάποια φυσική ορµή κι ενθουσιασµό.
Για να συνεχίσουμε την μελέτη για το δαιμόνιο του, υπάρχει και η μαρτυρία του Αλκιβιάδη που ήταν μαζί του στην εκστρατεία της Ποτίδαιας ,όπου λέει, Συμπόσιο (220c):
Σε ελεύθερη νεοελληνική μετάφραση:
«Μια ημέρα στεκόταν όρθιος και ακίνητος από τα ξημερώματα, βυθισμένος Ως το μεσημέρι άρχισαν να τον παρατηρούν και άλλοι. Το βράδυ εξακολουθούσε να είναι καρφωμένος στο ίδιο σημείο, οπότε μερικοί Ίωνες έβγαλαν από περιέργεια τα στρωσίδια τους έξω απ’ τις σκηνές, για να τον παρακολουθούν και να δουν αν θα έμενε έτσι όλη τη νύχτα. Και παρέμεινε έτσι όρθιος μέχρι το ξημέρωμα και την ανατολή του ήλιου. Έπειτα προσευχήθηκε στον ήλιο κι έφυγε.»
Ακόμα εντυπωσιακό είναι το περιστατικό που έφερε σε αμηχανία τον φίλο του Αριστόδημο, τον οποίο συνάντησε ενώ πήγαινε στο δείπνο του Αγάθωνα (Συμπ. 174 α, κ.ε.). Ο Σωκράτης του πρότεινε να έρθει μαζί του και θα αναλάμβανε ο ίδιος την ευθύνη της πρόσκλησής του. Όμως καθώς έφτασαν στο σπίτι, ο Σωκράτης στάθηκε και τον παρακάλεσε να προπορευτεί. Ο Αριστόδημος μπήκε μέσα στο σπίτι με την ιδέα ότι ο Σωκράτης ερχόταν από πίσω, αλλά εκείνος είχε εξαφανιστεί. Ο δούλος του Αγάθωνα, που πήγε να βρει τον Σωκράτη, ανέφερε ότι στεκόταν όρθιος σε μία γειτονική στοά και παρέμενε ασάλευτος παρότι του μίλησε. Ο Αριστόδημος που γνώριζε για το δαιμόνιο συνέστησε να τον αφήσουν ήσυχο, και ο Σωκράτης εμφανίστηκε στη μέση περίπου του δείπνου.
Ο Ξενοφών έχει πιο πολύ την τάση να αποδίδει στο δαιμόνιο μια θετική όσο και αρνητική λειτουργία, ενώ μερικές από τις αναφορές του σ’ αυτό έχουν σαφέστατα απολογητικό σκοπό. Είναι φανερό ότι έπαιρνε σοβαρά τα υπονοούμενα πως ο Μέλητος και οι άλλοι, όταν κατηγορούσαν τον Σωκράτη για απόρριψη των θεών της πόλης και εισαγωγή νέων θεοτήτων, είχαν υπόψη τους το δαιμόνιο, και προσπαθεί με όλες του τις δυνάμεις να αποδείξει ότι η εσωτερική φωνή ήταν απλώς ο τρόπος με τον οποίον κάποιος από τους γνωστούς θεούς φανέρωνε τη θέλησή του στον Σωκράτη, όπως περίπου φανερωνόταν και στους άλλους με οιωνούς, με χρησμούς και όσα άλλα αναγνωρισμένα μέσα προφητείας, μαντικής υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα. (Τούτο ήταν οι αιτία που πολλοί κατοπινοί συγγραφείς να στηριχτούν, και να μιλήσουν για την τέχνη της μαντικής. Ενώ από πουθενά δεν βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Σωκράτης ήταν ένας από τους μάντης της καθημερινής αρχαίας Αθήνας. ) . Ταυτόχρονα λοιπόν ο Ξενοφών κατατρυχόταν απ’ το φόβο μήπως το δαιμόνιο (η θεϊκή φωνή) θεωρηθεί απάτη, διότι ο Σωκράτης δεν έδινε μεγάλη έμφαση στο ότι δεν είχε καμιά προειδοποίηση από αυτό για την επικείμενη δίκη του, τη στιγμή μάλιστα που τον καταδίκασαν σε θάνατο. Η οξύμωρη απάντηση του Ξενοφών για τούτο, είναι ότι ο Σωκράτης ήταν ήδη σε προχωρημένη ηλικία και η εκτέλεσή του τον έσωσε απ’ την μείωση των ικανοτήτων του, που θα ήταν λίγο αργότερα αναπόφευκτή.
Συνεχίζετε…..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου