Σωκράτης (3ο Μέρος)

Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ.

Το κείμενο της κατηγορίας μας είναι γνωστό από δύο πηγές, τον Ξενοφώντα και τον Διογένη τον Λαέρτιο. Ο Διογένης, όπως αναφέρει ο ίδιος, το πήρε απ’ τον σύγχρονο του Πλούταρχου, Φαβωρίνο, ο οποίος αναφέρει πως την εποχή του διασωζόταν στο Μητρώο της Αθήνας. Ο Ξενοφών περιορίζεται στις ίδιες τις κατηγορίες, όπου μόνο μια λέξη, που δεν επηρεάζει το νόημα, διαφέρει στα δύο αντίγραφα. Άρα μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι είναι ακριβείς.

Το πλήρες κείμενο έχει ως εξής:

(ΤΑΔΕ ΕΓΡΑΨΑΤΟ ΚΑΙ ΑΝΤΩΜΟΣΑΤΟ ΜΕΛΗΤΟΣ ΜΕΛΗΤΟΥ ΠΙΤΘΕΥΣ ΣΩΚΡΑΤΕΙ ΣΩΦΡΟΝΙΣΚΟΥ ΑΛΩΠΕΚΗΘΕΝ ΑΔΙΚΕΙ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΟΥ ΜΕΝ ΝΟΜΙΖΕΙ ΘΕΟΥΣ ΟΥ ΝΟΜΙΖΩΝ ΕΤΕΡΑ ΔΕ ΚΑΙΝΑ ΔΑΙΜΟΝΙΑ ΕΙΣΗΓΟΥΜΕΝΟΣ ΑΔΙΚΕΙ ΔΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΔΙΑΦΘΕΙΡΩΝ ΤΙΜΗΜΑ ΘΑΝΑΤΟΣ)

Σε νεοελληνική μετάφραση:

Η παρούσα μήνυση υποβλήθηκε από τον Μέλητο, γιό του Μέλητου, από το Δήμο Πίτθου,εναντίον του Σωκράτη γιού του Σωφρονίσκου, απ’ το Δήμο Αλωπεκής. Διαπράττει ο Σωκράτης αδίκημα αρνούμενος να αναγνωρίσει τους θεούς που αναγνωρίζει η πόλη επιχειρώντας να εισάγει (καινούργιους θεούς) νέα δαιμόνια . Επίσης διαπράττει αδίκημα διαφθείροντας τη νεολαία. Προτεινόμενη ποινή: Θάνατος.

Ας δούμε τώρα το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε γύρω απ’ τα χρόνια της δίκης του Σωκράτη.

Η αντεπανάσταση του Θρασύβουλου που αποκατέστησε τη δημοκρατία γλίτωσε τον Σωκράτη από τις συνέπειες της κατηγορίας που είδαμε στο 2^ο μέρος. Αυτό όμως τον έφερε μπροστά σε νέο κίνδυνο. Οι καιροί φυσικά ήταν πονηροί, και οι δημοκρατικοί αισθάνονταν πως ήταν αυτονόητο καθήκον τους να εμποδίσουν μια επανάληψη των φοβερών γεγονότων που βρισκόταν τόσο νωπά ακόμη στο νου του καθενός, δηλαδή την βασιλεία του τρόμου που εγκαθίδρυσαν ο Κριτίας και οι ολιγαρχικοί συνεργάτες του Θηραμένης και Χαρικλής, στο σύντομο διάστημα της κυριαρχίας τους, ( το 404 π.Χ., η πολιτική διάρκειά της ήταν λιγότερη του ενός χρόνου). Ηγετικά στελέχη εκείνης της περιόδου της βίας, καθώς και ο προδότης Αλκιβιάδης, είχαν συνδεθεί όλοι τους στενά με τον Σωκράτη. Επιπλέον ήταν πασίγνωστο ότι ο Σωκράτης είχε πει πράγματα που φαίνονταν ασυμβίβαστα με την όλη δημοκρατική δομή του πολιτεύματος, όπως το εννοούσαν τότε. Έτσι δεν μπορούσαν να αισθάνονται ασφαλείς, παρά μόνο αν έφευγε από τη μέση ο Σωκράτης. Βέβαια αυτοί δεν ήταν άνθρωποι που λάτρευαν την βία όπως οι Τριάκοντα. Ο ίδιος ο Πλάτωνας, που είχε κάθε λόγο να τους αντιπαθεί, αποδίδει φόρο τιμής στη μετριοπάθεια με την οποία πολιτεύθηκαν, όταν επανήλθαν στην εξουσία.

(Πλάτ. Επιστ. 7,325b-c): «Δυστυχώς όμως μερικοί από αυτούς που βρίσκονταν τότε στην εξουσία πήγαν τον φίλο μου τον Σωκράτη στο δικαστήριο με μια πολύ φριχτή κατηγορία, που λιγότερο απ’ όλους ταίριαζε στον Σωκράτη. Γιατί αυτοί μεν τον κατηγόρησαν για ασέβεια, και οι δικαστές τον καταδίκασαν και τον σκότωσαν, αυτόν τον άνθρωπο που παλαιότερα είχε αρνηθεί να λάβει μέρος στην παράνομη σύλληψη ενός φίλου τους, που οι ίδιοι ήταν εξόριστοι και δυστυχούσαν.»

ΨΥΧΉ

Τι ήταν όμως ψυχή για τον Σωκράτη, ποια ήταν η γνώμη του; Τι αφήνει να φανεί ο Πλάτωνας και οι άλλοι συγγραφείς;

Η γνώμη του Σωκράτη για την ανθρώπινη ψυχή ήταν πως αυτή είναι ο αληθινός μας εαυτός. Ο άνθρωπος που ζει είναι ψυχή, ενώ το σώμα (που για τους Ομηρικούς ήρωες και όσους ανατράφηκαν πνευματικά με βάση τον Όμηρο είχε σαφώς την προτεραιότητα) είναι μόνο ένα σύνολο εργαλείων ή οργάνων, τα οποία χρησιμοποιεί για να ζήσει. Ο τεχνίτης τότε μόνο μπορεί να κάνει καλή δουλειά, όταν ελέγχει απολύτως τα εργαλεία του και μπορεί να τα χειριστεί όπως θέλει, ικανότητα που απαιτεί γνώση και άσκηση. Κατά τον ίδιο τρόπο τότε μόνο ζει κανείς καλά, όταν η ψυχή έχει τον έλεγχο (άρχει) του σώματος.

Ο Σωκράτης υποχρεώνει τον Αλκιβιάδη να συμφωνήσει πως για να επιτύχει κανείς στη ζωή χρειάζεται να μεριμνήσει, δηλαδή να φροντίσει σοβαρά τον εαυτό του (επιμελείσθαι εαυτό), να τον βελτιώσει, να τον εξασκήσει και προχωρώντας αποδεικνύει ότι δεν μπορείς να φροντίζεις για κάτι και να το βελτιώσεις, παρά μόνο αν ξέρεις τη φύση του( Πλάτ. Αλκιβι. 1). Όπως πάντα προσπαθεί να επαναφέρει τη συζήτηση σένα ορισμό. Για τον Σωκράτη «η γνώση του τι» πρέπει να «προηγείται της γνώσης του πως», ένα μάθημα που οι σοφιστές δεν κατόρθωσαν ποτέ να μάθουν για την σωκρατική έννοια της ψυχής.

ο Ξενοφών από τα Απομνημονεύματα, μας διασώζει τον λόγο του Σωκράτη σχετικά με την περιγραφή προέλευσης και σκοπού της Ψυχής.

"Ο θεός έδωσε στον άνθρωπο την ψυχή, για να αναγνωρίζει την ύπαρξη των θεών, για να προστατέψει το εαυτό του από την βουλιμιά, την διψά, την ζεστή, το κρύο, την ασθένεια και την αδυναμία, για να ασκήσει τον εαυτό του στην γνώση, και να θυμάται τι είδε, άκουσε, και έμαθε…"

Ξενοφών, Απομνημονεύματα.

[1.2.19] Ἴσως οὖν εἴποιεν ἂν πολλοὶ τῶν φασκόντων φιλοσοφεῖν ὅτι οὐκ ἄν ποτε ὁ δίκαιος ἄδικος γένοιτο, οὐδὲ ὁ σώφρων ὑβριστής, οὐδὲ ἄλλο οὐδὲν ὧν μάθησίς ἐστιν ὁ μαθὼν

ἀν επιστήμων ἄν ποτε γένοιτο. ἐγὼ δὲ περὶ τούτων οὐχ οὕτω γιγνώσκω· ὁρῶγὰρ ὥσπερ τὰ τοῦ σώματος ἔργα τοὺς μὴ τὰ σώματα ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους ποιεῖν, οὕτω καὶ τὰ τῆς
ψυχῆς ἔργα τοὺς μὴ τὴν ψυχὴν ἀσκοῦντας οὐ δυναμένους· οὔτε γὰρ ἃ δεῖ πράττειν οὔτε ὧν δεῖ ἀπέχεσθαι δύνανται…. [1.2.21] ὁρῶ γὰρ ὥσπερ τῶν ἐν μέτρῳπεποιημένων ἐπῶν τοὺς μὴ μελετῶντας ἐπιλανθανομένους, οὕτω καὶ τῶν διδασκαλικῶν λόγων τοῖς ἀμελοῦσι λήθην
ἐγγιγνομένην. ὅταν δὲ τῶν νουθετικῶν λόγων ἐπιλάθηταί τις, ἐπιλέλησται καὶ ὧν ἡψυχὴ πάσχουσα τῆς σωφροσύνης ἐπεθύμει· τούτων δ’ ἐπιλαθόμενον οὐδὲν θαυμαστὸν καὶ τῆς
σωφροσύνης ἐπιλαθέσθαι…..[1.2.23] πῶς οὖν οὐκ ἐνδέχεται σωφρονήσαντα πρόσθεν αὖθις μὴ σωφρονεῖν καὶ δίκαια δυνηθέντα πράττειν αὖθις ἀδυνατεῖν; πάντα μὲν οὖν
ἔμοιγε δοκεῖ τὰ καλὰ καὶ τἀγαθὰ ἀσκητὰ εἶναι, οὐχ ἥκιστα δὲ σωφροσύνη. ἐν γὰρ τῷ αὐτῷ σώματι συμπεφυτευμέναι τῇ ψυχῇ αἱ ἡδοναὶ πείθουσιν αὐτὴν μὴσωφρονεῖν, ἀλλὰ τὴν
ταχίστην ἑαυταῖς τε καὶ τῷ σώματι χαρίζεσθαι.

Επειδή η βιβλιογραφία είναι αφάνταστα μεγάλη για τον Σωκράτη, επιλεκτικά θα σας δώσω στο τέλος όσους τίτλους θεωρώ πως έχουν σημαντικά πράγματα να ακονίσουν το νου.

Συνεχίζεται….