ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΑΘΕΣΗ μέρος 48ον... Προύχοντες και ηρωικοί μαχητές του ιερού αγώνα

 

Ο Καπουδάν Πασάς κι ο Φαναριώτης δραγουμένος

Συμπεθεριά των προυχόντων στη Σαλαμίνα του 1750 - 1800 μ.Χ. και οι ίδιοι, μαχητές του Ιερού Αγώνα.

                                                                           

Ο χάρτης των νησιών του Αρχιπελάγου

Το 1821 οι Έλληνες κήρυξαν τον πόλεμο στον Σουλτάνο. Μία επανάσταση που γεννήθηκε στη Μολδαβία σαν ιδέα και ως αντιπερισπασμός της ακολούθησε η κύρια επανάσταση στην Πελοπόννησο, που, μαζί με τη Στερεά Ελλάδα, έγιναν τα πρώτα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς πέτυχαν την ανεξαρτησία τους το 1829.

Η Σαλαμίνα ως γνωστό είναι στην βόρειο δυτική θαλάσσια αγκάλη της Πελοποννήσου και της νότιας δυτικής θαλάσσιας Στερεάς Ελλάδας.

Σαν νησί που είναι όμως, είχε το προνόμιο να βρισκόταν υπό τις Οθωμανικές διαταγές του διοικητή του ‘’Αρχιπελάγους’’, δηλαδή διοικούταν από τον Αντιναύαρχο του Οθωμανικού στόλου (Καπουδάν Πασά) αλλά και τον άμεσο βοηθό του, συνήθως Έλληνα αξιωματούχο Φαναριώτη, ως δραγουμάνο του στόλου, Dragoman ترسانه ترجمانی, tersâne tercümânı. Την εποχή του 1821 δραγουμάνος στο εγιαλέτι του Αρχιπελάγους, βρισκόταν ο Φαναριώτης Μιχαήλ/Νικόλαος Μουρούζης όπου είχε εκλεγεί σε τούτη τη θέση από το 1818 και το Μάιο του 1821 αποκεφαλίστηκε από τους Οθωμανούς.

Παρόλο που το καθεστώς των νησιών δεν ήταν ομοιόμορφο σε όλο το αρχιπέλαγος, ένας σημαντικός αριθμός τους αποτέλεσε από τα μέσα του 17ου αιώνα διοικητική ενότητα με κάποιες υποδιαιρέσεις. Η Σαλαμίνα μαζί, με την Ύδρα, Αίγινα, Πόρο, Αγκίστρι και Σπέτσες άνηκαν στην ίδια υποδιαίρεση όπου το 1780 ο Αλέξανδρος Μουρούζης Μέγας Δραγουμάνος του Αρχιπελάγους είχε διαμορφώσει. Έτσι επάνω στο νησί της Κούλουρης υπήρχε μια μόνο μικρή Οθωμανική φρουρά περί των πέντε ατόμων για τον έλεγχο των εσόδων της φορολογίας δια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ενώ την έννομη τάξη την χειριζόταν η δημογεροντία.  Τα περισσότερα νησιά αυτά γνωρίζουμε ιστορικός, ότι εποικίστηκαν μετά τον 16^ον αιώ. για να αποδίδουν φορολογικά έσοδα προς το οθωμανικό ταμείο, καθώς επίσης παρείχαν ανάλογα με τον πληθυσμό τους τεχνίτες για τα ναυπηγεία και πληρώματα για το στόλο και ως ανταπόδοση η οθωμανική διοίκηση τους επέτρεψε σημαντικό βαθμό αυτονομίας με σειρά προνομιακών ορισμών. Αυτοί, μαζί με τη λεγόμενη "οθωμανική ειρήνη" (pax ottomana), συμπλήρωσαν τους αναγκαίους όρους για την ανάπτυξη εμποροναυτιλιακών δραστηριοτήτων από τους νησιώτες περισσότερο και για τη συμμετοχή του Αρχιπελάγους στον οικονομικό βίο της Αυτοκρατορίας.

Μέσα σε τούτο το κλίμα της σχετικής ελευθερίας η Σαλαμίνα με τους προύχοντές της διαδραμάτισε ένα σπουδαίο ρόλο στην Παλιγγενεσία και την ανεξαρτησία από τον Οθωμανικό ζυγό του 1829 καθώς τότε σχηματίστηκε κι αναγνωρίστηκε το πρώτο Ελληνικό κράτος. Επίσης οι άπαντες από την επαναστατημένη χριστιανική χώρα για διάφορους λόγους βρισκόντουσαν/περνούσαν/στρατοπέδευαν στη νησί. Ενδεικτικό είναι επίσης ότι όταν  ο Ιωάννης Καποδίστριας επιθύμησε να κάνει ένα τακτικό Ελληνικό στρατό και για το λόγο αυτό είχε μαζέψει όλους τους καπεταναίους (καθώς έως τότε λεγόντουσαν άτακτα στρατιωτικά σώματα) στην Σαλαμίνα και παρέμεινε κάποιες ημέρες στο νησί ώστε να παρθεί η τελική απόφαση για τακτικό στρατό. (‘’Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 :προτάσσεται ιστορία του Αρματωλισμού /Νικολάου Κ. Κασομούλη, εισαγωγή και σημειώσεις υπό Γιάννη Βλαχογιάννη, T.3, Αθήναι’’ στο τόμο Γ΄ σελίδες 258 - 264.)

Και πριν τον 18ο αιώνα, οι δημογέροντες βέβαια αναδεικνύονταν από τα ανώτερα στρώματα της οικονομικο-κοινωνικής ιεραρχίας στο εσωτερικό της κοινότητας. Οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε να φέρουν δύο βασικές, συνήθως αλληλοσυμπληρωματικές, ιδιότητες, δηλαδή επαρκείς χρηματικές διαθεσιμότητες ώστε να μπορούν να αναλάβουν τη φοροδοτική εγγυοδοσία της κοινότητας, και κοινωνικό κύρος, αναγκαίο για τη συναίνεση του κοινωνικού σώματος.

Ονομαστές οικογένειες και προύχοντες του 1800 στο νησί της Σαλαμίνας των 6.000 κατοίκων ήταν η οικογένεια Καρνέση, η οικογένεια Μπιρμπίλη, η οικογένεια Μάθεση, η οικογένεια Γκλίστη και μερικές άλλες.

Ετούτες οι Σαλαμίνιες οικογένειες καλέστηκαν απ’ την αρχή, να συμμετάσχουν στον  αγώνα της επανάστασης του 1821 με τραυματίες και νεκρούς. Σαν απόδειξη υπάρχουν οι πεσόντες ήρωες μας στα πεδία των μαχών με τους Οθωμανούς: Γιωργάκης Γκλίστης, Γιωργάκης Μάθεσης, Κοσμάς Μάθεσης  έπεσαν ηρωικός μαχόμενοι στις πρώτες επιθέσεις της απελευθέρωσης της Ακρόπολης των Αθηνών 1821. Δαμιανός Γ. Μάθεσης στην μάχη της Αράχωβας το 1826, Ιωάννης Κριτσίκης το 1827 στη μάχη του Φιλοπάππου με τον Κιουταχή και πολλοί άλλοι.  

 

1^ον) (σελ. 72,  ΣΑΛΑΜΙΝΙΑΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ, Β ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΕΣ):

……και χωράφι στο Κλιόρι λαχίδι ένα όσο έστι, δόσικα Κόλιας Πιρπίλης συμπληαστή από το άλλο μέρος να μεράσουμε με τ’ άλλα αδέλφια...

 

α) Ο Γιωργάκης Σ. Μάθεσης (β’ κτήτορας του Αγίου Δημητρίου Σαλαμίνας το 1806) είχε νυμφευτεί τη Γαρέφω  Κόλια Μπιρμπίλη πριν το 1790. Τούτο εκπηγάζει από την ανάγνωση του προικοσύμφωνου του γιού τους, Αργυρού Μάθεση που συντάχτηκε το 1810.

β) Ο Γιωργάκης και η Γαρέφω, μέσα από διάφορα έγγραφα εκείνης της εποχής παρουσιάζεται πως έκαναν πέντε αγόρια κι ένα αδιευκρίνιστο αριθμό θυγατέρων.

γ) Η Γαρέφω ήταν επίσης αδελφή του Αναγνώστη και Αντώνη Μπιρμπίλη και επίσης αδελφή με τη σύζυγο του Αναγνώστη Παναγιώτου Καρνέση.

 δ) Ο Αναγνώστης Παναγιώτου Καρνέση ήταν αδελφός της Κυράννας Παναγιώτου Καρνέση που νυμφεύτηκε τον Αργυρό Γιωργάκη Μάθεση.

ε) Ο Γιωργάκης Γκλίστης είχε νυμφεύσει τη θυγατέρα του Αναστασία με τον Δημήτριο γιο του Γιωργάκη και της Γαρέφω Μάθεση.

στ’)  Η Αικατερίνα Γιωργάκη και Γαρέφως Μάθεση ήταν σύζυγος του Ιωάννη Κριτσίκη που έπεσε σε μάχη για την απελευθέρωση της Αθήνας στου Φιλοπάππου και αναφέρετε το όνομά του στο μνημείο του Αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη στο Φάληρο. 

 

2^ον) (σελ. 53 Το χειρόγραφο του Παρασκευά Πάλλα, Σαλαμίνα 2010):

…Τα οστά σχεδόν όλα μετεφέρθισαν εις, Σαλαμίνα από την θυγατέρα του Γιωργάκη Γκλίστη Αναστασία σύζιγον ‘’Αναγνώστη’’ Δημητρίου Γ. Μάθεση.

 3^ον) (σελ. 73 Το χειρόγραφο του Παρασκευά Πάλλα, Σαλαμίνα 2010):

…είχε δε υποσχεθή εις τούτο ο Ιωάννης Κριτσίκης Σαλαμίνιος όστις ήθελε και ζιτούσε να τον στείλουν πλίν παρά προσδοκίαν η Σύζυγός του Αικατερίνα Γ. Μάθεση…

 4^ον) ( σελ. 71 ΣΑΛΑΜΙΝΙΑΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ, Β ΕΓΓΡΑΦΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ ΑΠΟ ΙΔΙΩΤΕΣ):

….Καγώ εγώ ο Παναγιώτης  του ποτε ο Καρνέση, έχοντας θυγατέρα ονόματι Κυράννα…. Βούλομαι συζεύξω αυτήν με τον υιόν του Γιωργάκη Μάθεση ονόματος Αργυρός…. 

5^ον) Ήρθε ο Καποδίστριας στη (Κούλουρη) Σαλαμίνα στα 1828, και κάλεσε όλους τους καπεταναίους με τους στρατιώτες τους όπου πολέμησαν για την ελευθερία της Ελλάδος. Κατοίκησε σε σπίτι απέναντι από του Γκριεζώτου (Νικολάου Κριεζώτη). 

Γράφει ο Κασομούλης: ‘’…γύρωθεν της οικίας, εγέμισεν και η πλαταία και η αυλή…..’’

Ο Καποδίστριας επιθυμούσε να κάνει ένα τακτικό Ελληνικό στρατό και για το λόγο αυτό είχε μαζέψει όλους τους καπεταναίους (καθώς έως τότε λεγόντουσαν και λειτουργούσαν σαν άτακτα στρατιωτικά σώματα) στην Σαλαμίνα και παρέμεινε κάποιες ημέρες στο νησί ώστε να παρθεί η απόφαση για τακτικό στρατό... Από το βιβλίο: ‘’Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821-1833 :προτάσσεται ιστορία του Αρματωλισμού /Νικολάου Κ. Κασομούλη, εισαγωγή και σημειώσεις υπό Γιάννη Βλαχογιάννη, T.3, Αθήναι’’ στο τόμο Γ΄ σελίδες 258 - 264.