ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΑΘΕΣΗ μέρος 44ον.... Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αμπελακίων Σαλαμίνας 1827 - 1831

 

                            ‘’ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ’’

Τα ερείπια σήμερα του Στρατιωτικού Νοσοκομείου Σαλαμίνας. Φωτογραφία Μ. Κιλημάντζου

Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1827 κατά την διάρκεια των αγώνων στην Αθήνα μεταξύ του Γεωργίου Καραϊσκάκη με τον Κιουταχή (Μεχμέτ Ρεσίτ πασά) και για τις ανάγκες περίθαλψης των απωλειών και υγείας των στρατιωτών ιδρύθηκε στη Σαλαμίνα Στρατιωτικό Νοσοκομείο, στο οποίο διορίσθηκε ἀπὸ τὴν Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ ως Διευθυντὴς ο Γάλλος γιατρός Bailly (Βαλλύ) μὲ τὴν παρακάτω διαταγή:

‘’ Ἀριθ. 451 Ἑλληνικὴ Πολιτεία

Ἡ Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ

Πρὸς τὸν ἐξοχώτατον Ἰατρὸν Κύριον Βαλλὺ

Διορίζεσθε Διευθυντὴς τοῦ εἰς τὴν Νῆσον Σαλαμῖνα Νοσοκομείου πληγωμένων στρατιωτῶν, διὰ νὰ ἐπαγρυπνῆτε καὶ φροντίζετε περὶ τῶν ἀναγκαίων τῆς θεραπείας αὐτῶν.

Ἡ Κυβέρνησις γνωρίζουσα τὸν φιλελληνισμόν Σας καὶ τὰ εὐγενῆ αἰσθήματά Σας, δὲν ἀμφιβάλλει ὅτι θέλετε δεχθῆ καὶ ἐκπληροῖ τὸ ὁποῖον ἐπιφορτίζεσθε χρέος.

Τῇ 30 Ἀπριλλίου 1827. Ἐν Πόρῳ.

Ἡ Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ

Ὁ Γ. Γραμματεὺς

Γ. Γλαράκης’’

 

Το εν λόγω νοσοκομείο εγκαταστάθηκε στα Αμπελάκια της Σαλαμίνας ως σταθερό Στρατιωτικό Νοσοκομείο το οποίο συνέχισε να λειτουργεί και κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού στη λοιπή Ανατολική Ελλάδα.

Συγχρόνως διατάχθηκε ὁ Ταγματάρχης Σονιὲρ (ὑποδιοικητὴς τοῦ Τακτικοῦ Σώματος) νὰ ἐπιτρέψει στὸν Bailly ‘’…νὰ ἐκλέξῃ καὶ νὰ λάβῃ ἐκ τῶν αὐτόθι εὑρισκομένων Ἰατρικῶν, ὡς ἐπίσης καὶ χειρουργικῶν ἐργαλείων, ὅσα ἐγκρίνει’’.

 Φαίνεται ὅμως, ὅτι ὁ Bailly πῆρε ὅλα τὰ ἰατρικὰ τοῦ Τακτικοῦ Συντάγματος, διὰ τοῦτο τὴν 24ην Μαΐου 1827 ἡ Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ τοῦ ἀπέστειλε τὴν παρακάτω διαταγὴ:

 

‘’ Ἀριθ. 1094  Ἑλληνιὴ Πολιτεία

Ἡ Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ

Πρὸς τὸν ἐξοχώτατον Ἰατρὸν Κύριον Βαλλὺ

Τὸ Τακτικὸν Σῶμα παραπονεῖται, ὅτι ἐλάβατε ὅλον ἐν γένει τὸ ὑλικὸν καὶ τὰ ἐργαλεῖα τῆς φαρμακοποιίας, ἀπὸ τὰς ἀποθήκας καὶ τὸ Νοσοκομεῖον καὶ οἱ στρατιῶται τοῦ Σώματος μένουσιν ἤδη ὅλως διόλου στερημένοι τῶν ἀναγκαίων πρὸς θεραπείαν.

Ἡ Κυβέρνησις βλέπει τὸ ἀσύμφορον νὰ μένῃ ὁλοτελῶς ἀπρομήθευτον τὸ Τακτικὸν Σῶμα ἀπὸ τὰ ἄνω ῥηθέντα ἰατρικὰ καὶ ἐργαλεῖα, καὶ τοῦτο γνωρίζετε βεβαιότατα ὁ ἴδιος.

Ὅθεν παρακαλεῖσθε νὰ διατάξητε ὅπου παρεδώσατε αὐτὰ νὰ ἐπιστραφῇ ἀφεύκτως πρὸς χρῆσιν τοῦ σώματος, τοὐλάχιστον ἡ ἡμίσεια ποσότης ἐκ τῶν ἰατρικῶν ὁμοῦ μὲ τὰ ἐργαλεῖα τῆς φαρμακοποιίας.

Τῇ 24 Μαΐου 1827. Ἐν Πόρῳ.

Ἡ Ἀντικυβερνητικὴ Ἐπιτροπὴ

Ὁ Γ. Γραμματεὺς Γ. Γλαράκης’’. 

Η έδρα του νοσοκομείου στα Αμπελάκια προκύπτει και από το παρακάτω έγγραφο, από το Πρωτόκολλο της στρατιωτικής Υπηρεσίας (Γενικό Φροντιστήριο) με το οποίο γνωστοποιείται η σύσταση και λειτουργία του στο Στρατάρχη της Ανατολικής Ελλάδας. Στο κείμενο αυτό αναφέρονται τα εξής:

‘’Στρατιωτ. Νοσοκομείον εν Σαλαμίνι Ιούλιος 1828. Προς τον ίδιον (Στρατάρχην Ανατολ. Ελλάδος) Η σύστασις του εις τα Αμπελάκια της Σαλαμίνος στρατιωτικού Νοσοκομείου έγινε παρ’ εμού γνωστή εις το Γεν. Φροντιστήριον του να προβλεφθή από μερικά ρίζια προς τροφήν των ασθενών. Ιδού κατά αίτησίν σας πέμπονται σήμερον εις περιλαβήν του επιστάτου Παπαλουκά πεντακόσιαι οκάδες ρίζι προς το παρόν δια να χρησιμεύση προς τροφήν των ασθενούντων στρατιωτών. Μένει εις υμάς να ειδοποιήσετε τον επιστάτην των αποθηκών, ποίος είναι ο διορισθείς εις το Νοσοκομείον επιστάτης, δια να τον γνωρίζη και να παραδίδει εις αυτόν τας ζητουμένας κατά το παρόν ποσότητας και τας περί τούτου αναλόγους διαταγάς. 26 Ιουλίου 1828

(χωρίς υπογραφή).’’

Ο Αριστοτέλης Π. Κουζής γράφει χωρίς να αναφέρει την πηγή προέλευσης της πληροφορίας: ‘’Λίαν ενδιαφέρον τεύχος χειρόγραφον διασωθέν, φέρον την επιγραφήν: "Κατάλογος ακριβής των εις το εν Αμπελακίοις Σαλαμίνος στρατιωτικόν νοσοκομείον νοσηλευθέντων 153 στρατιωτών από 3 Ιανουαρίου 1829 μέχρι 5 Ιανουαρίου 1830". Εν αυτώ αρκούντως συστηματικώς εις στήλας αναγράφονται το όνομα του ασθενούς, η ημέρα της εισόδου… Διευθυντής τού Νοσοκομείου τούτου ήτο ο εκ Παλιουρίου της Μακεδονίας Χρίστος Νικολαΐδης...’’ 

Ο επιστάτης του Νοσοκομείου Αλέξανδρος Ματθαίου την 28η Μαΐου 1830 υποβάλει την εξής αναφορά, συνοδευόμενη με τις καταστάσεις των νοσηλευθέντων και τα έξοδα του νοσοκομείου: ‘’Εξοχώτατε Είναι αρκετός καιρός, όπου επαρουσίασα τους λογαριασμούς μου, δι’ όσον καιρόν εστάθην επιστάτης εις το εν Σαλαμίνι Νοσοκομείον, αυτοί εστάλησαν εις το Ελεγκτικόν συμβούλιον, να θεωρηθούν και ενώ επερίμενα να μου ζητηθώσι και να φέρω αποδεικτικά, αφορώντα τούς λογαριασμούς, όχι μόνον δεν μου εζητήθησαν, αλλά παρ’ ελπίδα μανθάνω, ότι δια την αιτίαν ταύτην δεν μου εθεωρήθησαν δι’ όλου. Εξοχώτατε, δεν είχα οδηγόν εις τας εκδουλεύσεις μου, παρά τον ζήλον με τον οποίον εδούλευσα απ’ αρχής την πατρίδα. Επεφορτίσθην παρακαλεστός μίαν δουλείαν και εις τόπον και εις Θέσιν και εις καιρόν και μεταξύ εις ανθρώπους, οπού ακόμη η ευταξία δεν είχε λάβει την δέουσαν υποδοχήν, και ενδέχεται τα έγγραφά μου να μη φέρουν την απαιτουμένην τάξιν. Αλλά το πράγμα είναι ομολογούμενον, αναντίρρητον, καλόπιστον. Ήτο δίκαιον τάχα δι’ έλλειψιν τακτικώς να καταστραφή όλως διόλου το πράγμα, είναι δίκαιον τώρα να αδικηθώ έπειτα από τόσες εκδουλεύσεις να με λείπη το δίκαιόν μου, και να σύρωμαι εδώ και εκεί από τους δανειστάς μου; Συνοδεύω τώρα όλα, όσα έχω διάφορα αποδεικτικά αφορώντα τούς λογαριασμούς, δια να παραδοθώσιν εις το Ελεγκτικόν Συμβούλιον, συγκείμενα από κομμάτια εννενήκοντα και τρία. Παρακαλώ θερμώς εξοχώτατε να λάβετε γνώσιν και να διατάξετε την εξόφλησιν των λογαριασμών μου, δια να απαλλαγώ από τον επικείμενον εις εμένα αφανισμόν και απελπισίαν. Σημειούμαι με βαθύτατον Σέβας.

Τη 28 Μαΐου 1830 Ο ευπειθής πολίτης Εν Ναυπλίω Α. Ματθαίου

 Στα συνημμένα του κειμένου αυτού υπάρχει συγκεντρωτική κατάσταση εσόδων και εξόδων καθώς και αναλυτικός πίνακας με τα έξοδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι 5 καταστάσεις με τα ονόματα 121 τραυματιών και ασθενών που νοσηλεύτηκαν στο παραπάνω νοσοκομείο για το διάστημα από 1η Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου 1829. Αυτοί ανήκαν στις Χιλιαρχίες του Χατζηχρήστου, Νικολάου Γριζιώτη,  Μάθεση, Βάσσου Μαυροβουνιώτη, την πεντακοσιαρχία του Σκουρτινιώτη και στους άνδρες του Δημητρίου Υψηλάντη. Εκτός από τα ονοματεπώνυμα, την καταγωγή, τη μονάδα στην οποία υπηρετούσαν οι εν λόγω νοσηλευόμενοι, τις ημερομηνίες εισόδου και εξόδου και το γεγονός ότι 12 από τους 121 απεβίωσαν κατά την νοσηλεία τους, δεν αναφέρονται λεπτομέρειες για την διάγνωση εισαγωγής και τις αιτίες θανάτου. Ως γιατρός του Στρατιωτικού Νοσοκομείου υπογράφει ο Δημήτριος Νικολαΐδης. Φαίνεται λοιπόν ότι ο αριθμός των 153 νοσηλευόμενων στρατιωτών που αναφέρονται από τον Α. Κούζη δεν ανταποκρίνεται στο, σύμφωνα με τα αναμενόμενα, συνολικό αριθμό νοσηλευθέντων. Πιθανόν ο αριθμός αυτός να απευθύνεται σε κάποια ομάδα ασθενών με κοινή πάθηση ή και να αποτελεί τυπογραφικό λάθος. Από τις αρχές Φεβρουαρίου 1830 ο επιστάτης Ματθαίου αντικαταστάθηκε από τον Χρήστο Νικολαΐδη. Επιπλέον στοιχεία για τις εγκαταστάσεις και τη γενικότερη κατάστα ση του Στρατιωτικού Νοσοκομείου Αμπελακίων Σαλαμίνας αναφέρονται στην έκθεση του επιθεωρητού των κατά την Ελευσίνα στρατευμάτων Δημητρίου Αθανασίου.

‘’Αρ. 49 Προς την επί των Στρατιωτικών Γραμματείαν της Κυβερνήσεως Κατά τας υπ’ αριθ. 1313 και 1359 διαταγάς επήγα προς επιθεώρησιν του κατά των Αμπελακίων Νοσοκομείου. Τρία μικρά οσπήτια ενοικιασμένα, δύο υπηρετούσαι γυναίκαι και οκτώ ξύλινα και κλαδοσκέπαστα κρεββάτια συνιστώσιν όλην την κατάστασιν. Ο διορισμένος εις αυτό προσωρινός χειρούργος έλαβε την επιστασίαν την αην Φεβρουαρίου 1830, αι δύο υπηρετούσαι γυναίκαι συμφωνημέναι παρά εκτάκτου επιθεωρητού ανά γρόσια δεκαπέντε τον καθέκαστον μήνα και από τας 20 Μαρτίου 1830, τα τρία ενοικιασμένα οσπήτια από επτά Απριλίου προς 131 /2 γρόσια τον μήνα. Περί μεν του ενοικίου φέρων από 7 Απριλίου έως 7 Ιουλίου φοίνικας 16 και λ. 20, και τον μισθόν των δύο υπηρετουσών γυναικών από 20 Μαρτίου έως τέλη Ιουνίου μήνας 3, ημέρας δέκα, φοίνικας 40 θέλει δώσω απόδειξιν προς τον ταμίαν να πληρωθώσιν. Περί δε του ιατρού απλήρωτος ων από αης Φεβρουαρίου μην ηξεύρων οποίον έχει μισθόν, τον οποίον θέλει αποφασίσει η Σ. Γραμματεία, δεν θέλει δώσω χωρίς διαταγήν φανερώνων τον προσδιορισμόν του μισθού του καμμίαν προς τον ταμίαν απόδειξιν. Επειδή όμως και η επιστασία του εις το Νοσοκομείον άρχεται από αης Φεβρουαρίου η Σ. Γραμματεία θέλει παρατηρήσει μήπως εις την κατά το Άργος πληρωθείσαν έως 11 Μαρτίου τριμηνίαν των ταξιαρχικών συμπεριλαμβάνεται και το όνομά του… Και με βαθύτατον Σέβας υποσημειούμαι Εν Σαλαμίνι Ο κατά την Ελευσίνα Επιθεωρητής τη 13 Ιουλίου 1830 Δημήτριος Αθανασίου’’.

Η πολύ κακή κατάσταση των εγκαταστάσεων αναφέρεται και από τον Π. Γ. Ρόδιο ο οποίος μετά από την πραγματοποίηση επιθεώρησης στο νοσοκομείο αναφέρει σχετικά στην αναφορά του προς τον Πληρεξούσιο Τοποτηρητή της Κυβερνήσεως: ‘’…Προσδιορισθείς διά του υπ’ αριθ. 14169 διατάγματος παρά του Σεβ. Κυβερνήτου έκτακτος Επιθεωρητής υπό τας διαταγάς της εκλαμπρότητός σας απήλθον πάραυτα, αφού έλαβον τας οδηγίας… διώρισα… του δε Γερασίμου Φωκά, την επιθεώρησιν του Βάσσου, και των εις Σαλαμίνα ασθενών… Κατά την επιθεώρησιν ταύτην τα σώματα ευρέθησαν συγκεχυμένα… η απουσία στρατιώτου εις τον ανάξιον αρχηγόν είναι πρόφασις της μη πληρωμής, και η λιποταξία εις τον αισχροκερδή αξιωματικόν καλύπτεται με το εύσχημον όνομα ‘’Με την άδειαν εις…’’ “ασθενής εις…”… Εις τοιούτον λοιπόν χάος… έκρινα εύλογον… να διευθυνθώ με τα εξής μέτρα: α΄… Δ΄. Εξάλειψιν τους όσοι εκ των ασθενών δεν ευρέθησαν εις το Νοσοκομείον Χρυσού και Σαλαμίνος, εκτός τινών εις μακρυνά μέρη, αλλά ούτοι δεν συμπεριελήφθησαν εις τα μισθοσιτηρέσια και μερίδας... Εκ της οδηγίας των ανωτέρω μέτρων κατεστρώθησαν αι κατωτέρω καταστάσεις… και εκ τούτων η γενική κατάστασίς του κατά την Ανατολικήν Ελλάδα και Ναύπακτον διαφόρων σωμάτων, ως εφεξής:..... Ασθενείς Θέσεις Παρατηρήσεις Εις Σαλαμίνα…’’ Στο κείμενο αυτό γίνεται αναφορά και στο νοσοκομείο Χρυσού της Στερεάς Ελλάδος το οποίο κατά την περίοδο εκείνη ήταν γνωστό και ως Νοσοκομείο Ανατολικής Ελλάδος.

Στὰ ΓΑΚ, στὸ Καποδιστριακὸ Ἀρχεῖο στὴ Γραμματεία τῶν Στρατιωτικῶν ὑπάρχει ἐντολὴ τοῦ Γεν. Φροντιστηρίου γιὰ μισθὸν τοῦ Ἰανουαρίου γιὰ φοίνικες 94.09. Ὁ Τράϊμπερ στὸ ἡμερολόγιό του ἀναφέρει:

"25 Μαΐου (1827).. Ἀφιξη τοῦ Δρος Bailli, ὁ ὁποῖος κάνει προτάσεις στὸ Δρα Dumont, στὸν Bernardi καὶ σὲ μένα γιὰ τὴν ἵδρυση ἑνὸς χειρουργείου στὴν Κούλουρη…" (Ἐρρῖκος Τράϊμπερ. Αναμνήσεις ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, σελ. 85.)

 

Πηγές:

 Αρχεία Γιάννη Βλαχογιάννη ΓΑΚ

Η ιστορία των Στρατιωτικών Νοσοκομείων στη Νεότερη Ελλάδα

Συγγραφέας: Κωνσταντίνου Γεώργιος Ν.

 ISBN: 978-960-467-226-4

 

http://arxeiomnimon.gak.gr/browse/resource.html?tab=tab02&id=483014&start=120