Το Μεγαρικό ψήφισμα.

Στην αρχαία Ελλάδα όπως είναι γνωστό λειτουργούσαν, από κάθε άποψη, αυτόνομες οι ελληνικές πολιτείες. Σε εξαίρετες περιπτώσεις μόνο και περισσότερο λόγω γενικού είτε εξωτερικού κίνδυνου, συσπειρωνόντουσαν σε μία ελληνική συνομοσπονδία όπου αντιμετώπιζαν από κοινού τον κίνδυνο. Οι ελληνικές πολιτείες είχαν δικό τους στράτευμα και πολιτικό καθεστώς. Πολλές υπήρξαν οι διαμάχες, ακόμη και πόλεμοι που γινόντουσαν ανάμεσα σε αυτές τις πολιτείες με σκοπό τη κυριαρχία της ηττημένης πόλης για οικονομικούς κυρίως λόγους.
Η μια απ’ τις πιο γνωστές και συνεχόμενές ήταν διαμάχη των αρχαίων Μεγαρέων με τους Αθηναίους καθώς κρατούσε απ’ τη εποχή (περίπου το 650 π.χ.) που κατέλαβε τη Σαλαμίνα η Αθήνα ενώ άνηκε στα Μέγαρα.
Έκτοτε δεν έπαψε η ένταση, πλην την εξάχρονη συμμαχία του 459-453 πχ, μέχρι έως ότου η Εκκλησία του δήμου της Αθήνας εξέδωσε τον οικονομικό αποκλεισμό κατά της πολιτείας των Μεγάρων με το Μεγαρικό ψήφισμα.
Ως Μεγαρικό Ψήφισμα θεωρείτε η απόφαση της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων
(γύρω στο 433 π.Χ.) να επιβάλει με αυστηρό και καθολικό εμπάργκο στα προϊόντα των Μεγαρέων σε όλη την επικράτεια της Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Ο οικονομικός αυτός αποκλεισμός αποφασίστηκε με την αιτιολογία ότι οι Μεγαρείς υπέθαλπαν φυγάδες της Αθήνας και καλλιεργούσαν οπωροκηπευτικά στα ιερά εδάφη της Ελευσίνας, σε μια περιοχή που βρισκόταν στα όρια της αθηναϊκής και μεγαρικής επικράτειας όπου όμως ανήκε στην Αθήνα. Η βασικότερη βέβαια ένσταση ήταν ότι παρέβησαν την εντολή "την ιεράν οργάδα μη εργάζεσθαι" και δεν ετίθετο τόσο μεγάλο ζήτημα της αμφισβήτησης εδαφών. Ορισμένοι ιστορικοί, θεωρούν το μέτρο ως μία από τις σημαντικές αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά ο Θουκυδίδης το αντιμετωπίζει από δευτερεύον έως και ασήμαντο.
Συχνά πάλι το Μεγαρικό Ψήφισμα συγχέεται με το επίσης αντιμεγαρικό, ‘’ψήφισμα του Χορίνου’’, το οποίο φαίνεται μεταγενέστερο κι όπου αποτελεί πάντως πολεμικό ανακοινωθέν και όχι οικονομικά μέτρα. Τέλος, αναφέρεται ακόμη από ορισμένους και τρίτο, προγενέστερο, ψήφισμα κατά των Μεγαρέων.
Ανεξαρτήτως των ιστορικών εικασιών για το τι προηγήθηκε του Μεγαρικού Ψηφίσματος όλοι συμφωνούν ότι εκείνο που πυροδότησε τα προβλήματα με τους Μεγαρείς και στη συνεχεία με τη Σπάρτη ήταν το ψήφισμα που ενέκρινε η αθηναϊκή Εκκλησία του δήμου κατά της παραμονές του Πελοποννησιακού Πολέμου και που όριζε ότι δεν θα κυκλοφορούσαν πια μεγαρικά εμπορεύματα σε κανένα σημείο, αγορά, είτε λιμάνι, της επικράτειας της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οδηγώντας έτσι την οικονομία των Μεγαρέων σε ουσιαστικό μαρασμό.
Στην πραγματικότητα, όπως παρατηρούν ο Francis Cornford και ο W.Pritchett, η Αθήνα προσδοκούσε με την εφαρμογή του Μεγαρικού ψηφίσματος ότι θα περιόριζε τόσο τους Μεγαρείς, ώστε αυτοί θα υποχρεώνονταν να προσχωρήσουν στη συμμαχία της. Και σε μια τέτοια περίπτωση, τα οφέλη των Αθηναίων θα ήταν μεγάλα από οικονομικής και στρατιωτικής θέσεως καθώς ο αθηναϊκός στόλος θα μπορούσε να χρησιμοποιεί εμπορικά τα λιμάνια των Μεγάρων ελέγχοντας στρατιωτικά συγχρόνως τον Σαρωνικό, αλλά και τον Κορινθιακό κόλπο. Και επιμένουν ότι ο Περικλής επιπλέον δεν είχε πολιτικά περιθώρια για υποχωρήσεις επειδή τον πίεζε ο εμπορικός κόσμος και ειδικότερα οι πολιτικές δυνάμεις του ανερχόμενου Πειραιά που ‘’ξεκαθάριζαν’’ ότι αν δεν έπαιρνε εκείνος κάποια μέτρα για τα Μέγαρα, θα τον υποσκέλιζαν και θα τα έπαιρναν εκείνοι. Παράλληλα οι Αθηναίοι ήξεραν ότι αν υποχωρούσαν στο μεγαρικό ζήτημα, τότε θα αναθαρρούσαν πολλά μέλη της Συμμαχίας των Αθηνών και με την αποσκίρτησή τους αυτή θα διαλυόταν. Παράλληλα, η Αθήνα κατέχοντας τα Μέγαρα θα ήταν σε θέση να εμποδίζει αποτελεσματικά κάθε εισβολή των Πελοποννησιακών δυνάμεων στην Αττική.
Στο όλο γεγονός του ψηφίσματος προϋπάρχει βέβαια και η εποχή του 459 πχ, της εξάχρονη συμμαχία με τους Αθηναίους. Καθώς δυσαρεστημένοι οι Μεγαρείς απ’ τους Σπαρτιάτες αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Πελοποννησιακή και να προσχωρήσουν στην Αθηναϊκή συμμαχία.
Αυτή η εξάχρονη συμμαχία, έγινε δεκτή με μεγάλη χαρά από την πλευρά της Αθήνας, πρώτον γιατί αποκτούσε άλλο ένα οχύρωμα ανάμεσα σε εκείνην και τη Σπάρτη, και δεύτερον γιατί είχε επιτέλους πρόσβαση σε λιμάνια του Κορινθιακού Κόλπου. Με την μεγαρική συμμαχία του 459 πχ, οι Αθηναίοι είχαν στη διάθεσή τους τα δύο σπουδαία λιμάνια των Μεγαρέων στον κόλπο των Αλκυονίδων, στον Κορινθιακό. Δηλαδή τις Παγές και τα Αιγόσθενα που άρχισαν αμέσως και να τα τειχίζουν. Αυτά τα λιμάνια ήταν εξαιρετικά ιδιαίτερα τόσο για εμπορικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς. Διότι δεν θα απαιτείτο πια ο περίπλους της Πελοποννήσου για να ενισχύσουν οι Αθηναίοι με το στόλο τους στρατιωτικά τις συμμάχους τους πόλεις στην δυτική Ελλάδα και επιπλέον ήταν ανοιχτός ο δρόμος του εμπορίου για τη Μεγάλη Ελλάδα και τη Σικελία.
Επίσης το ίδιο σημαντικό ήταν και το μεγαρικό λιμάνι στο Σαρωνικό, η Νίσαια, το οποίο επίσης οι Αθηναίοι άρχισαν να τειχίζουν στο πρότυπο των δικών τους Μακρών Τειχών. Και όχι μόνον το τείχισαν, αλλά έβαλαν και φρουρά.
Τελικά το ψήφισμα αυτό κλιμάκωνε σε εχθρικό επίπεδο την προϋπάρχουσα ένταση μεταξύ των δύο πόλεων και όριζε αυστηρότατες ποινές για όσους παραβίαζαν το νόμο στις αγορές ή διευκόλυναν παράνομα στους λιμένες το διαμετακομιστικό εμπόριο προϊόντων της Μεγαρίδας. Απέκλειε έτσι ακόμα και λιμάνια πόλεων που ήταν αποικίες των Μεγαρέων, όπως το Βυζάντιο, τη Σηλυβρία, τη Χαλκηδόνα κα, επειδή ανήκαν πια στην συμμαχία της Δήλου, δηλαδή την Αθηναϊκή.
Πολλοί ήταν εκείνοι που δεν συμφωνούσαν με το ψήφισμα διότι φοβόντουσαν την κήρυξη πολέμου απ’ τη Πελοποννησιακή συμμαχία που άνηκε η πολιτεία των Μεγάρων.
Ωστόσο, ο Περικλής επέμεινε στην εφαρμογή του ψηφίσματος, παρόλο που οι απειλές του πολέμου πύκνωναν απειλητικά. Την επιμονή αυτή του Αθηναίου πολιτικού σχολιάζει με μοναδικό τρόπο ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς: ''Ο Ολύμπιος Περικλής με οργή από τότε άστραφτε, βρόνταγε, κι όλη την Ελλάδα την έφερνε άνω κάτω. Έβαζε νόμους σαν τραγούδια της τάβλας συνταγμένους: έξω κι απ' αγορά κι από χωράφια στεριάς, πελάγου οι Μεγαρίτες έξω! Σφιγμένοι οι Μεγαρίτες απ' την πείνα τους Λάκωνες ικέτευαν να βρούνε τρόπο το βρωμοψήφισμα ν' αλλάξει, σωρό ικεσίες κι εμείς τους λέγαμε "όχι'"'.
Ο Karl Julius Beloch θεωρεί ότι ο Περικλής επίτηδες τότε ‘’τράβηξε το σκοινί’’ για να προκαλέσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και να ξεφύγει από τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, δηλαδή την απώλεια πολιτικής επιρροής από άλλες δυνάμεις και οικονομικά και προσωπικά σκάνδαλα σε σχέση με το Φειδία και την Ασπασία. Επικαλείται επ΄ αυτών τον Διόδωρο το Σικελιώτη και τον Πλούταρχο.
Σημασία έχει πως το Μεγαρικό ψήφισμα που έλαβε η Εκκλησία του δήμου της Αθήνας , οδήγησε μέσα σε τρία χρόνια τα Μέγαρα σε μεγάλη οικονομική δυσπραγία.
Ο Πλούταρχος αναφέρει πως το ψήφισμα/τελεσίγραφο έγραφε τα εξής: ‘’ ...χαλεπαίνουσι δὲ τοῖς Κορινθίοις καὶ κατηγοροῦσι τῶν Ἀθηναίων ἐν Λακεδαίμονι προσεγένοντο Μεγαρεῖς, αἰτιώμενοι πάσης μὲν ἀγορᾶς, πάντων δὲ λιμένων, ὧν Ἀθηναῖοι κρατοῦσιν, εἴργεσθαι καὶ ἀπελαύνεσθαι παρὰ τὰ κοινὰ δίκαια καὶ τοὺς γεγενημένους ὅρκους τοῖς Ἕλλησιν: Αἰγινῆται δὲ κακοῦσθαι δοκοῦντες καὶ βίαια πάσχειν ἐποτνιῶντο κρύφα πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους, φανερῶς ἐγκαλεῖν τοῖς Ἀθηναίοις οὐ θαῤῥοῦντες. ἐν δὲ τούτῳ καὶ Ποτίδαια, πόλις ὑπήκοος Ἀθηναίων, ἄποικος δὲ Κορινθίων, ἀποστᾶσα καὶ πολιορκουμένη μᾶλλον ἐπετάχυνε τὸν πόλεμον. ‘’
Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης όμως αναφέρει άλλα και γράφει ότι ο Περικλής έβαλε τη χώρα σε πόλεμο για να αποφύγει τα οικονομικά σκάνδαλα που τον βάρυναν καθώς έγιναν τα εξής:
‘’ ... ὄντος δὲ ψηφίσματος παρὰ τοῖς Ἀθηναίοις Μεγαρέας εἴργεσθαι τῆς τε ἀγορᾶς καὶ τῶν λιμένων, οἱ Μεγαρεῖς κατέφυγον ἐπὶ τοὺς Σπαρτιάτας. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι πεισθέντες τοῖς Μεγαρεῦσιν ἀπέστειλαν πρέσβεις ἐκ τοῦ προφανεστάτου ἀπὸ τῆς τοῦ κοινοῦ συνεδρίου γνώμης προστάττοντες τοῖς Ἀθηναίοις ἀνελεῖν τὸ κατὰ τῶν Μεγαρέων ψήφισμα, μὴ πειθομένων δὲ αὐτῶν ἀπειλοῦντες πολεμήσειν αὐτοῖς μετὰ τῶν συμμάχων. συναχθείσης οὖν περὶ τούτων ἐκκλησίας, ὁ Περικλῆς, δεινότητι λόγου πολὺ διαφέρων ἁπάντων τῶν πολιτῶν, ἔπεισε τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἀναιρεῖν τὸ ψήφισμα, λέγων ἀρχὴν δουλείας εἶναι τὸ πείθεσθαι.’’




Πηγές πληροφοριών του κειμένου:
Πλούταρχος: Βίος Περικλή, εδάφια 29-31.
Διόδωρος ο Σικελός: 12ο βιβλίο, εδάφιο 39.4.
Θουκυδίδης: Ιστορία Α', εδάφιο 24-25 και εδάφια 139 - 144 ειδικά για τα Μέγαρα.
Αριστοφάνης: Αχαρνείς, στίχοι, 500-540.
Francis MacDonald Cornford «Thucydides Mythistoricus», σελίδες 25 έως 38.

Ηλεκτρονικές πήγες:
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CF%88%CE%AE%CF%86%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B1
http://users.sch.gr/avord/MEGARIKO%20PSIFISMA.htm