Δεν θέλω να γράψω άλλη μια φορά όσα αναρίθμητοι συγγραφείς, πολλοί από αυτούς εξαιρετικά φημισμένοι, έχουν γράψει. Λόγω του τεράστιου όγκου της επιστημονικής βιβλιογραφίας, εννοείται ότι η άμεση δική μου ενημέρωση ως προς το σχετικό υλικό είναι πιο επιλεκτική απ’ ότι υπήρξε για παλαιότερες περιόδους της ελληνικής σκέψης.
Θα αντλήσουμε πληροφορίες απ’ τις οποίες είναι οι βασικές και ταυτόχρονα σύγχρονές του Σωκράτους, δηλαδή άνθρωποι που τον γνώρισαν και έγραψαν γι αυτόν. Ακόμα επειδή ίσως είναι η σημαντικότερη φιλοσοφική μορφή που επηρέασε την ανθρώπινη σκέψη, δεν θα μπορέσουμε να αντιληφτούμε το μέγεθός της αξίας του εάν πρώτα δεν κατανοήσουμε πως το να επιχειρήσει κανείς να ξεχωρίσει τον Σωκράτη από τον Πλάτωνα είναι μια τολμηρή –μερικοί θα πουν τολμηρότατη- διαδικασία. Γιατί ο Πλάτων έχει καθώς φαίνεται, συγχωνεύσει στους διαλόγους του τόσο πολύ το πνεύμα του Σωκράτη, που είναι αδύνατον να ξανά χωριστούν ποτέ. Αυτή τη γνώμη είχα και η ίδια, μέχρι που ήρθε η στιγμή να ασχοληθώ με την ιστορία του κινήματος των σοφιστών. Η έρευνα που χρειάστηκε γι αυτήν την μελέτη και εργασία με έκανε να δω τον Σωκράτη να στέκει αυτοδύναμα μέσα στον κόσμο των σύγχρονών του σοφιστών, καθώς στον κόσμο του Θουκυδίδη και του Ευριπίδη, και να συμμετάσχει με ζήλο στους προβληματισμούς τους.
Έτσι θα παρουσιάσω όσο γίνετε πιο αναλυτικά, μέσα από τις κύριες πηγές έναν αυτόνομο, αυτοδύναμο Σωκράτη. Θα εξετάσουμε την προσωπικότητα και τη φιλοσοφική σπουδαιότητα του. Αλλά σε αντίθεση με άλλους μελετητές, οι οποίοι προσεγγίζουν τον Σωκράτη μόνο από τη σκοπιά του Πλάτωνα ή του Ξενοφώντα. Είναι εκπαιδευτικά χρήσιμο και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε κριτικά όλες τις μαρτυρίες που έχουμε στη διάθεση μας για τον φιλόσοφο και τη διδασκαλία του. Τούτη η μελέτη, θα είναι, όσο μπορώ πιο απλοποιημένη αλλά και σε συνέχειες (ιστολογικών θεμάτων), διότι θα πρέπει να γνωρίσουμε και την ποιότητα των ίδιων των πηγών.
Οι γνωριμία με τις πηγές των πληροφοριών μας για τον Σωκράτη.
Αυτό είναι αναπόφευκτο, μια και ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτε, όλα όσα γνωρίζουμε γι αυτόν και τις ιδέες του προέρχονται από έργα συγγραφέων εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους, από φιλοσόφους έως κωμικούς ποιητές, απ’ τους οποίους μερικοί του ήταν φανατικά αφοσιωμένοι, ενώ άλλοι θεωρούσαν την επιρροή του καταστρεπτική.
Η ύπαρξη του σωκρατικού προβλήματος μας υποχρεώνει ν’ αρχίσουμε με εξέταση των πηγών μας. Αυτές είναι κατ’ ουσία τέσσερις: ο Αριστοφάνης, ο Ξενοφών, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Απ’ την υπόλοιπη σωκρατική φιλολογία, που άνθησε την περίοδο αμέσως μετά το θάνατό του, δεν έχει διασωθεί ουσιαστικά τίποτε, εκτός από λίγα αποσπάσματα του οπαδού του Αισχίνη, ενώ στις μεταγενέστερες πηγές υπάρχουν ελάχιστα ενδιαφέροντα στοιχεία που να μην αντλήθηκαν από το Πλάτωνα ή τον Αριστοτέλη. Από τους τέσσερις συγγραφείς το έργο το οποίο έχει διασωθεί, οι δύο ήταν φιλόσοφοι με εντελώς διαφορετική φιλοσοφική ιδιοσυγκρασία, ο τρίτος ήταν απόμαχος στρατιωτικός, που, αν και προικισμένος με σημαντικό ταλέντο για τη λογοτεχνία και την ιστορία, υπήρξε κατά μεγάλος μέρος της ζωής του άνθρωπος της δράσης και τέτοιος έμεινε πάντα απ’ τη φύση του, και, τέλος ο τέταρτος ήταν συγγραφέας κωμωδιών, οι οποίες είχαν σε πολύ μεγάλη δόση στοιχεία σάτιρας και φάρσας.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με το έργο……
Η ΑΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ
Η απολογία, ένα μικρό έργο οκτώ σελίδων, δεν περιέχει, όπως το αντίστοιχο πλατωνικό έργο, απλώς αυτά που είπε ο Σωκράτης στη δίκη του. Ο σκοπός του δηλώνεται ευθύς εξαρχής. Η περιγραφή για άλλη μία φορά της συμπεριφοράς του Σωκράτη την ώρα της καταδίκης και του θανάτου του. Ο Ξενοφών για τη συγγραφή του βιβλίου του, αποτάθηκε στον Ερμογένη, έναν από τους στενότερους φίλους του φιλοσόφου, που ήταν κοντά του όταν πέθανε. Ο Ερμογένης του εξήγησε ότι ο Σωκράτης πίστευε πως ήταν καλύτερα γι αυτόν να πεθάνει παρά να ζήσει, διότι είχε φθάσει σε μία ηλικία που από εκεί και το μόνο που μπορούσε να περιμένει ήταν η βαθμιαία παρακμή των δυνάμεών του, πράγμα ιδιαίτερα ανυπόφορο για έναν άνθρωπο, που ως εκείνη τη στιγμή είχε ζήσει τέλεια.
Η μέθοδος του Ξενοφώντα για να πραγματώσει αυτόν τον σκοπό, όπως αντιλαμβάνεται οποιοσδήποτε κάνει τον κόπο να διαβάσει τούτη τη συγκινητική συγγραφή, είναι να βάλει όλον το σεβασμό του για τον Σωκράτη στο στόμα του ίδιου του φιλοσόφου, δημιουργώντας έτσι μιαν εντύπωση αφόρητου θαυμασμού και αυταρέσκειας.
Μεταξύ της πλατωνικής και της ξενοφώντειας εκδοχής σχετικά με τα γεγονότα της δίκης υπάρχουν μερικά κοινά σημεία, αν και τα έχει εκφυλίσει η μικρότερη ευαισθησία του Ξενοφώντα και το γεγονός πως οι πληροφορίες του ήταν από δεύτερο χέρι που πιθανών συγκεντρώθηκαν, εκτός από τον Ερμογένη, από διάφορες πηγές.
Συμπερασματικά η Απολογία του Ξενοφώντα έχει μικρή αξία ως ανεξάρτητη πηγή. Μαθαίνουμε όμως από αυτήν κάτι σπουδαίο για την αξιοπιστία του Ξενοφώντα. Ότι: «Δεν προσπάθησα να διηγηθώ όλα όσα ειπώθηκαν στη δίκη, αλλά αρκέστηκα να δείξω, πρώτον, πως η όλη έγνοια του Σωκράτη ήταν πώς να ενεργεί με σεβασμό προς τους θεούς και με δικαιοσύνη στις σχέσεις του με τους ανθρώπους και, δεύτερον, πως δεν θεώρησε σωστό να εκλιπαρήσει για τη ζωή του, αλλά μάλλον θεώρησε ότι είχε έρθει η ώρα να πεθάνει».
Συνεχίζετε….
Βιβλιογραφία: Taylor, A. E, <Sokrates>, London 1932. Chroust, A. H.,
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου