Οι αρχαίοι έλληνες και το φυσικό περιβάλλον

Σήμερα πλέον αποτελεί κοινό μέλημα και μοναδική αρχή, πως η επιβίωση του ανθρώπινου είδους στο εγγύς μέλλον προϋποθέτει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και των φυσικών πόρων. Το μέλλον της ανθρωπότητας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το μέλλον των διάφορων οικοσυστημάτων, την ύπαρξη των οποίων έχει απειλήσει σοβαρότατα η ανθρωπογενής δραστηριότητα απ’ τον περασμένο αιώνα. Η αρχή λοιπόν τούτη, που έχει αποτελέσει ήδη αξίωμα, οδήγησε τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε., να θεσπίσει (κάπως αργά βέβαια), το 1972 την 5η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Στόχος της επιλογής αυτής ήταν η 5η Ιούνη να αποτελέσει μια πάγια υπενθύμιση της σοβαρότητας του προβλήματος για τους ανθρώπους, εφ’ όσων έχουμε την τάση να ξεχνούμε ότι δεν μας εξυπηρετεί.
Κι επειδή λοιπόν πρόκειται για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, δεν θα πρέπει η μέρα τούτη να αναλώνεται σε πομπώδεις ρητορείες, όπως συμβαίνει συνήθως, αλλά αντιθέτως να αποτελέσει αφορμή για δράση.
Θα γράψω πάλι για τους προγονούς μας, τους αρχαίους Έλληνες και τις σοφές αντιλήψεις που είχαν για το φυσικό περιβάλλον που τους φιλοξενούσε.
Τις αναφορές στους αρχαίους Έλληνες προγόνους μας δεν τις κάνω φωτογραφικά, δεν ονειρεύομαι να κινούμαστε ανεβασμένοι επάνω σε άρματα ή να φοράμε χλαμύδες όπως από διάφορα μηνύματα που παίρνω τούτο αφήνετε να εννοηθεί.
Σίγουρα δεν είναι αυτό το ζητούμενο, οι μελέτες, τα άρθρα που κατά καιρούς αναρτώ σκοπό έχουν να γνωρίσουμε τις πνευματικές ρίζες μας, τους προγόνους μας, όσο ποιο αναλυτικά γίνετε.
Αυτό που επιθυμώ να γίνει, είναι να μεταφερθεί στο τώρα, εκείνο που ήταν η Ουσία του πολιτισμού τους, να προβληθεί αυτή (η Ουσία ), στο παρόν και στο μέλλον, ως ένα υγιές πρότυπο για την τωρινή ανθρωπότητα, μία ανθρωπότητα που τα σύγχρονα κυρίαρχα πρότυπά της την έχουν προ πολλού οδηγήσει σε απανωτά αδιέξοδα και δυστυχώς στην καταστροφή του περιβάλλοντος με συνέπειες φοβερές στο κοντινό αύριο για όλους μας.
Ο Πυθαγόρας, για παράδειγμα, δίδασκε: ότι το Σύμπαν είχε μαθηματική φύση και ότι η ανάπτυξη της μαθηματικής σκέψης θα μπορούσε να παράσχει το κλειδί για όλα τα μυστικά του περιβάλλοντος. «Εστιν ουν η ουσία των πραγμάτων αρμονία και αριθμός σφαιρών στρεφομένων».
Αριστοτέλης πάλι υποστήριζε: « Οι διαδικασίες της φύσης διέπονται από νόμους που δεν αλλάζουν.»
Είχαν συντάξει μάλιστα αυστηρούς νόμους:
“ΜΗ ΑΝΘΡΑΚΕΥΕΙΝ, ΜΗΔΕΝ ΜΟΛΕΥΕΙΝ, ΜΗΔΕ ΠΡΙΜΝΗΖΕΙΝ. ΜΗ ΚΟΠΤΕΙΝ ΤΟ ΑΛΣΟΣ, ΜΗΔΕ ΕΡΕΙΝ ΞΥΛΑ, ΜΗΔΕ ΚΟΥΡΟΝ. ΑΝ ΔΕ ΤΙΣ ΛΗΦΘΗ ΚΟΠΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΑΛΣΟΥΣ ΜΑΣΤΙΓΩΘΗΣΕΤΑΙ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑ ΠΛΗΓΑΣ”.
Τότε που δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα στο περιβάλλον και η φύση ήταν όπως χιλιετηρίδες πριν. Στην Αττική γη, σαν παράδειγμα, τότε ζούσαν αρκούδες, ελάφια…
Οι αρχαίοι Έλληνες και φύση αποτελούσαν ενιαίο σύνολο. Από τη φύση έπαιρναν την τροφή τους, τα δομικά υλικά για τα σπίτια τους, με αγριολούλουδα στόλιζαν βωμούς και αγάλματα (Ιοστέφανος Αφροδίτη). Με προσφορά λουλουδιών εξέφραζαν τον έρωτά τους στο αντίθετο φύλο και τόσα άλλα δώρα. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι τα δώρα της φύσης υπερείχαν εκείνων που αποκτούσε ο άνθρωπος με τη διδασκαλία και τη μάθηση.
Η φύση προμήθευε τα φαρμακευτικά φυτά, στα οποία βασιζόταν η ιατρική. Διαμόρφωνε τους κατοίκους της ευλογημένης χώρας μας και συνέβαλε στον πολιτισμό μας.
Η φυσική ομορφιά του περιβάλλοντος επηρέασε τον ποιητή, τον αρχιτέκτονα, το γλύπτη, το ζωγράφο. Ας θυμηθούμε τον Παρθενώνα, την Αφροδίτη της Μήλου, τις τοιχογραφίες της Θήρας και της Κρήτης. Ένα αγκάθι ήταν που ενέπνευσε τον καλλιτέχνη για να δημιουργήσει τον κορινθιακό ρυθμό!
Στη φύση η ψυχή και το σώμα του Έλληνα άγγιζε την ευτυχία και ο ανταγωνισμός του με αυτήν υπήρξε ήπιος. Ο εμπρησμός του δάσους και η υλοτόμηση της ελιάς επέσυραν ποινές εξορίας και δήμευση περιουσίας και σε ακραίες δε περιπτώσεις την ποινή του θανάτου. ( Δημοσθένη «προς Μακάρατον», Λυσία
«περί του σηκού απολογία»).
Όποιος άφηνε απορρίμματα του σπιτιού του κοντά σε δρόμο καταδικαζόταν σε χρηματική ποινή ( ψήφισμα του δήμου Παρίων). Απαγορευόταν , επίσης, ο καθαρισμός και η επεξεργασία των δερμάτων μέσα στα ποτάμια , καθώς και κάθε κατασκευή που δυσκόλευε την ομαλή ροή του νερού ( ψήφισμα δήμου Αθηναίων).
Οι δραστηριότητες που «ρύπαιναν» με καπνό ή θόρυβο ( σιδηρουργοί ή κοσμηματοποιοί) υποχρεώνονταν να έχουν τις εγκαταστάσεις τους μακριά από τις πόλεις. Οι αρχιτεκτονικές κατασκευές, τα θέατρα , τα λιμάνια και κάθε κτηριακή κατασκευή δεν ήταν μόνο φτιαγμένη στα ανθρώπινα μέτρα , με καλαισθησία αλλά και σε πλήρη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.
Oι αρχαίοι Έλληνες, παρόλο που δεν αντιμετώπιζαν περιβαλλοντικά προβλήματα, καθώς η ανθρώπινη επέμβαση στο περιβάλλον ήταν μικρή, είχαν διαμορφώσει μεγάλη περιβαλλοντική συνείδηση. H οικολογική τους ευαισθησία εντοπίζεται τόσο στη θρησκεία, στη φιλοσοφία, την οικονομία, όσο και στον τρόπο διαβίωσης και διαχείρισης των φυσικών πόρων. H ελληνική μυθολογία, με πλήθος θεοποιημένων φυσικών στοιχείων, και η επιστημονική μελέτη της φύσης απέτρεπε τους αρχαίους να επέμβουν καταστρεπτικά -τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό- στο περιβάλλον.
Oι πρόγονοί μας απέφευγαν την υπερεκμετάλλευση και την καταπάτηση των φυσικών πόρων και επαναχρησιμοποιούσαν τα υλικά, όπου αυτό ήταν δυνατό και συμφέρον.H χωροταξική οργάνωση των πόλεων-κρατών μαρτυρεί την προσπάθεια ένταξης των οικισμών και των κτηρίων στο φυσικό περιβάλλον.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, οι Aμαδρυάδες, οι νύμφες των δασών και του λόγγου, έδιναν την ευλογία τους σε όποιον προστάτευε τα δέντρα και τα δάση και τιμωρούσαν τον καταστροφέα τους. Aν κάποιος κατέστρεφε ένα δέντρο, η Aμαδρυάδα γινόταν Δρυάδα, δηλαδή περιπλανώμενη νύμφη των δασών.O σεβασμός των αρχαίων Eλλήνων προς το περιβάλλον συνδέεται με τη λατρεία της φύσης, και, σήμερα αναγνωρίζουμε ότι εκείνη η λατρεία με τον σεβασμό στη φύση άγγιζε σοφά με την επιστημονική μελέτη της φύσης, με τη χωροταξική οργάνωση των πόλεων-κρατών, με το υδρευτικό και αποχετευτικό σύστημα κ.α.
Nομοθετικές ρυθμίσεις για την προστασία των ιερών και των δημόσιων χώρων αποκαλύπτουν την κρατική μέριμνα για τη δημόσια υγεία. Tέλος, τα άριστα οργανωμένα υδρευτικά και αποχετευτικά συστήματα των πόλεων επιβεβαιώνουν το ενδιαφέρον των αρχαίων Eλλήνων για την προσωπική υγιεινή και την καθαριότητα των χώρων. Aντλώντας, λοιπόν, στοιχεία από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, που στηρίζεται στο μέτρο και την αρμονία της φύσης και έχει ως κέντρο τον άνθρωπο, μπορούμε να διδαχτούμε από την εμπειρία του παρελθόντος για να αντιμετωπίσουμε το μέλλον.Tα θέματα λοιπόν του περιβάλλοντος είχαν απασχολήσει τους Έλληνες της αρχαιότητας από τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης του ελληνικού πολιτισμού. Ήδη στα Oμηρικά Έπη υπάρχει η λατρεία στην ιερότητα της θάλασσας και των δασών, των ποταμών και των ανέμων. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: μία θεότητα απ’ τους κυρίαρχους δώδεκα - η θεά Άρτεμη - ήταν προστάτιδα του κυνηγιού, αλλά ήταν και προστάτιδα της αύξησης και ευδοκίμησης των φυτών, των άγριων ζώων και γενικά της άγριας φύσης.